Η βιωσιμότητα και η οικολογία δεν αντιμετωπίζονται από όλους με τον ίδιο τρόπο και τα ίδια μέσα. Επιλέγουμε τον τρόπο με τον οποίο εγκαθιστούμε στην ζωή μας φιλικές προς το περιβάλλον επιλογές, σύμφωνα με τις γνώσεις που έχουμε και την κρίση μας γύρω από την αξία του περιβάλλοντος. Η ηθική δεν έγινε ξαφνικά μετρήσιμο μέγεθος. Όμως, η ηθική υπόσταση των επιλογών μας έχει μετρηθεί από το οικονομικό μας σύστημα και έχει κατανεμηθεί από το αξιακό.
Προσεγγίζοντας την έννοια της οικολογίας
Η οικολογία ως αναγνωρισμένη επιστήμη υπάρχει μόλις από την δεκαετία του 1970. Η γένεση της ήρθε σε σύγκρουση με τις πολιτικές, ηθικές και νομικές θέσεις της εποχής. Ως εκ τούτου, η οικολογική φιλοσοφία αποτέλεσε αντικείμενο αμφισβήτησης για το αν ήταν ανεξάρτητη ή συνιστούσε προέκταση των υπαρχουσών θέσεων. Ο ArneNaess διερευνώντας της εκφράσεις του καινούριου κινήματος, το διαχώρισε σε «Βαθύ» και «Ρηχό». Το Βαθύ κίνημα ουσιαστικά αναγνώριζε την αξία στην ζωή όλων των έμβιων όντων. Από την άλλη, το Ρηχό κίνημα κατέληγε σε μια επιδερμική ανάλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων.
Τα τελευταία χρόνια με την όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων έχει γίνει επιτακτική η ανάγκη ύπαρξης της οικολογίας ως τρόπος ζωής. Δεν είναι μόνο ένας επιστημονικός τομέας.
Και τα δύο κινήματα περιλαμβάνουν εγγενώς την ηθική προαίρεση για την υιοθέτηση της οικολογικής ιδέας. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στον βαθμό όπου παρεμβαίνει η ανθρωποκεντρική αντίληψη της ηθικής. Η ανθρωποκεντρική αντίληψη καθιερώθηκε από τον Descartes τον 19ο αιώνα. Aναγνώριζε την φύση ως μέσο για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Επομένως, για να ενταχθεί στον άξονα της οικολογίας, η βαθιά οικολογία απορρίπτει πλήρως τον περιορισμό της ηθικής στα πλαίσια της κοινωνίας. Αντίθετα το ρηχό κίνημα ,περιλαμβάνει κατάλοιπα της και οι υποστηρικτές του, ενώ αντιλαμβάνονται την αξία της προστασίας της φύσης, δεν την αναγνωρίζουν ισότιμα με την ανθρώπινη.
Η βιωσιμότητα σε βάθος χρόνου και η ουσία της τώρα
Συχνές διαμάχες υπήρχαν και υπάρχουν γύρω από το αν η εξίσωση της αξίας του ανθρώπου με τους υπόλοιπους οργανισμούς της φύσης μειώνει την αξία του ανθρώπου. Δεν πρόκειται για ένα υπαρκτό δίλημμα. Η υπεροχή του ανθρώπου έναντι της φύσης ήταν επινόηση της βιομηχανικής κοινωνίας. Απόδειξη είναι οι πρακτικές που μας έχουν γίνει γνωστές από τους πρωτόγονους λαούς. Εκείνοι για να διαφυλάξουν την συνέχιση της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη ,φρόντιζαν για την αρμονική σχέση τους με το περιβάλλον. Η σύγχρονη ανάγκη για αρμονική συνύπαρξη διαφέρει από την διαιώνιση του ανθρώπινου είδους. Παρ’ όλα αυτά, έχει τον ίδιο μακροσκοπικό χαρακτήρα.
Οι άνθρωποι που υιοθετούν οικολογικό τρόπο ζωής, προσπαθούν να έχουν μια βιώσιμη καθημερινότητα. Δεν εποφθαλμιούν σε ιδιοτελείς σκοπούς, πέραν του έμμεσου ωφελήματος των καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Η εφαρμογή και η επιλογή αυτού του τρόπου ζωής υποδεικνύει την δόμηση ενός αξιακού κώδικα που ορίζει τους ίδιους σε μέλη μιας ενότητας στην οποία οφείλουν να σέβονται τους υπόλοιπους. Ως αποτέλεσμα, εξασφαλίζεται η αρμονική συμβίωση και εύρυθμη λειτουργία του συνόλου. Η προσωπική προσπάθεια δεν συνεπάγεται την επιβολή της ιδεολογίας αυτής. Ωστόσο, για να υπάρχει δράση και σε συλλογικό επίπεδο, η γνωστοποίηση του οικολογικού προβλήματος και η ευαισθητοποίηση περισσότερων ατόμων είναι αναγκαίες.
Πως αντιμετωπίστηκε το οικολογικό κίνημα;
Το οικολογικό κίνημα αμφισβητήθηκε, εξαρχής, για την εφαρμογή του. Αυτό ήταν λογικό παρεπόμενο, γιατί έρχεται σε σύγκρουση με το ισχύον κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο του καπιταλισμού. Στο καπιταλιστικό σύστημα οι ανάγκες είναι υπό συνεχή εκμετάλλευση για την συσσώρευση του κέρδους στους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Η οικολογία και η βιωσιμότητα δεν συνάδουν με την υπερκατανάλωση και την συνεχή προβολή περισσότερων αγαθών. Εντούτοις, μετά από όλους αυτούς τους αιώνες που είναι εδραιωμένο στην παγκόσμια αγορά, μπόρεσαν να αποτελέσουν μέρος του.
Είναι & Φαίνεσθαι: Mια άνιση μάχη
Στο δισυπόστατο του ανθρώπου μεταξύ του «είναι» και του «φαίνεσθαι», η διαιώνιση του καπιταλισμού στηρίχθηκε στην τόνωση του δεύτερου για να πείσει τον κόσμο πως θα ενισχυθεί το πρώτο.
Έτσι εκμεταλλευόμενος την οικολογική ιδέα, μπορούσε στις συνθήκες της ελεύθερης αγοράς να προσαρμόσει την δημιουργία πλασματικών αναγκών ή στην ζήτηση προϊόντων τα οποία θα ταίριαζαν στις καινούριες απαιτήσεις και προσδοκίες του κοινού. Ο όρος «greenwashing», χρησιμοποιείται για να περιγράψει το συγγενές αυτό φαινόμενο, όπου ως εργαλείο Marketing αξιοποιούνται η παρουσίαση των προϊόντων ή της εταιρίας ως φιλικά προς το περιβάλλον.
Ο ρόλος της διαφήμισης στη διαμόρφωση των τάσεων
Τα τελευταία χρόνια η διαφήμιση έχει μετατοπιστεί σε μεγάλο βαθμό στο διαδίκτυο, το οποίο χρήζει κάθε επίδοξο πρόσωπο των media άξιο κοινωνό ιδεών. Σταδιακά, η οικολογική στάση ζωής τείνει να λάβει επιφανειακές διαστάσεις.
Τα δημόσια πρόσωπα αντιμετωπίζουν την οικολογία ως ένα ακόμα αγαθό προς διαφήμιση και πώληση. Διότι, δεν αντιλαμβάνονται τις ουσιαστικές διαστάσεις των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι ιδέες και τα κινήματα διαστρεβλώνονται και εγκλωβίζουν το κοινό που τα δέχεται. Ακολουθεί ένα μοτίβο το οποίο συνεχίζει την εκπλήρωση της καταναλωτικής τους επιθυμίας, αλλά δεν παρουσιάζει την ηθική υπόσταση της επιλογής τους. Εν αντιθέσει με όσους βρίσκονται στο μήκος κύματος της ρηχής οικολογίας, που ρυθμίζουν τις επιλογές τους για να είναι σε κάποιο βαθμό σε αρμονία με το περιβάλλον, το εν λόγω αγοραστικό κοινό, δομεί τις επιλογές του κατ’ αποκλειστικότητα με βάση την ανάγκη να μιμηθεί τα πρότυπα του.
Υπάρχουν φυσικά άνθρωποι που προωθούν την βιωσιμότητα και την οικολογία, χωρίς να αποσκοπούν μόνο στην δική τους προβολή, απαλλαγμένοι από υστερόβουλους σκοπούς. Η διαφορά τους συνίσταται στο γεγονός ότι δεν χρησιμοποιούν την οικολογία για να προτρέψουν την χρήση προϊόντων και υπηρεσιών. Εκείνοι με όχημα την οικολογία, δέχονται συνεργασίες και χορηγίες που μπορούν να είναι ωφέλιμες για την προβολή του περιβαλλοντικού κινήματος.
Σε ποιον καταλογίζονται ευθύνες τελικά;
Το κοινό δεν ευθύνεται για την έκθεση σε άτομα που υποβιβάζουν την σπουδαιότητα της οικολογίας με κενολογίες. Η εποχή μας άλλωστε, χαρακτηρίζεται από την υπέρμετρη προβολή πάσης φύσεως πληροφοριών. Η ευθύνη βαραίνει τα άτομα που έχουν γνώσεις σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Αυτοί, μπορούν να κρίνουν αν τα ερεθίσματα αποσκοπούν στην χειραγώγηση του κοινού και την στροφή του στην υπεράσπιση μιας χωρίς επιχειρήματα θέσης, που μπορεί όμως να εξαργυρωθεί. Η σταδιακή μείωση της απήχησης του εκάστοτε προσώπου, δεν θα επιλύσει το θέμα της πεποίθησης στις εν λόγω θέσεις. Και αυτό γιατί υπάρχουν άτομα που έχουν ανάγκη την ασφάλεια του συνόλου. Σε κάθε περίπτωση, δύναται να αποτελέσει έναυσμα για την βελτίωση του περιεχομένου και της παρουσίασης που φέρουν οι υποφαινόμενες σελίδες και τα άτομα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το κοινό θα λάβει την σωστή πληροφόρηση και θα γίνει συνειδητά φορέας της βιωσιμότητας.
“Αν υπάρξει μέλλον, θα είναι πράσινο.” – Petra Kelly
Το θέμα της ηθικής υπόστασης των οικολογικών μας επιλογών δεν μπορεί να εξαντληθεί τόσο σύντομα και επιδέχεται συνεχή κριτική και ανάλυση. Η ηθική διαμορφώνεται από προσωπικά κριτήρια και βιώματα. Επομένως, και η ανθρωποκεντρική θεώρηση της είναι εξίσου προσωπική. Υιοθετώντας βιώσιμες επιλογές στην καθημερινότητα μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε τους λόγους για τους οποίους το κάνουμε, ώστε να αποφύγουμε λάθη στην προσπάθεια να διαχειριστούμε τις νέες μας συνήθειες.
Η θέληση να βοηθήσουμε στην προστασία του περιβάλλοντος, σε όποιο βαθμό είναι δυνατό, ας μας βρίσκει πάντα σύμφωνους με τις αρχές μας. Ας μας απομακρύνει από κάθε κενολογία που μας πείθει πως ανήκουμε κάπου.
Πηγές εικόνων:
- Χαρακτηριστική εικόνα: www.gaiaeducation.org/news/life-economy-
- Εικόνα 1: libcom.org/library/social-ecology-look-humanity-nature
- Εικόνα 2: medium.com/@28anoosharashid/the-desire-to-fit-in-3ef57bb7cd7d
