Η διαχείριση των αποβλήτων έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα πιο πιεστικά προβλήματα στην Ελλάδα, που πάσχουν από χαμηλό επίπεδο οργάνωσης και βασιζόμενη κυρίως σε ημι-ελεγχόμενους χώρους υγειονομικής ταφής μέχρι και το τέλος του προηγούμενου αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η διαχείριση στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα έχει αναβαθμιστεί.
Αν και εξακολουθεί να θεωρείται γενικά σημαντικό πρόβλημα, έχει σημειωθεί πρόοδος και παρατηρείται όλο και περισσότερο η διαχείριση στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα να είναι καλά δομημένη, οργανωμένη και περιβαλλοντικά υπεύθυνη δραστηριότητα με συγκεκριμένους στόχους, κυρίως σε αστικές περιοχές (EIB, 2010).
Η διαχείριση των απορριμμάτων συσκευασίας υπάγεται στην Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης ως αποτέλεσμα του νόμου 2939/2001, ο οποίος υποχρεώνει τους οικονομικούς φορείς (παραγωγούς, εισαγωγείς) να οργανώνουν ή να συμμετέχουν σε συλλογικά (ή μεμονωμένα) συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων (δηλ. συστήματα επιστροφής, συλλογής, μεταφοράς και ανάκτησης) προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένοι ποσοτικοί στόχοι. Ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2001 από βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες είτε προμηθεύουν συσκευασμένα προϊόντα στην ελληνική αγορά είτε κατασκευάζουν διαφορετικά είδη συσκευασίας, καθώς και τη συνομοσπονδία ελληνικών δήμων (HERRCO, 2012).
Ο Εθνικός Οργανισμός Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων Προϊόντων είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση της διαχείρισης συγκεκριμένων ροών αποβλήτων σύμφωνα με τον Νόμο 2939/2001.
Λόγω οργανωτικών και νομικών συνεπειών, ο Εθνικός Οργανισμός Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων Προϊόντων απέτυχε συστηματικά να εκπληρώσει το ρόλο του και μόνο το 2010 με τον Ν. 3854/2010 (τροποποίηση 2839/2001) ο οργανισμός τέθηκε σε λειτουργία. Εν τω μεταξύ, ο νόμος 3854/2010 θέσπισε την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» ως κρατικό δίκαιο (WWF, 2011).
Η παραγωγή για τη διαχείριση των αποβλήτων στην Ελλάδα αυξάνεται συνεχώς από το 2001, περίπου κατά 75.000 τόνους ετησίως ή σχεδόν 1,5% ετησίως έως το 2009. Η μεταγενέστερη αύξηση στο 2010 ήταν κάπως πιο μετριοπαθής και αυξήθηκε μόνο κατά 21.000 τόνους. Παρά την οικονομική ύφεση και την επακόλουθη χρηματοπιστωτική κρίση στην Ελλάδα, το επίπεδο διαχείρισης αποβλήτων συνεχίζει να αυξάνεται.
Η Ελλάδα σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταλαμβάνει την ένατη θέση αναφορικά με τη δημιουργία αποβλήτων, παρουσιάζοντας μερική μείωση στα δεδομένα του 2016 συγκριτικά με το 2010. Λαμβάνοντας υπόψη στατιστικά δεδομένα της Eurostat φαίνεται πως υπάρχει μια αργή αλλά σταδιακή αύξηση καθ’ όλη τη διάρκεια των ετών από 416 kg κατά κεφαλήν το 2001 σε 457 kg κατά κεφαλή το 2010. Τα στοιχεία για το έτος 2010 είναι μια εκτίμηση της Eurostat που διατηρεί την ίδια αξία με εκείνη του 2009, γεγονός που υποδηλώνει μια τάση σταθεροποίησης στη διαχείριση των αποβλήτων στην Ελλάδα.
Γενικά, η ανακύκλωση αυξήθηκε στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία μεταξύ 2001 και 2010. Η αύξηση αυτή, ωστόσο, δεν ήταν ομαλή, καθώς η μέτρια αύξηση ακολούθησε έντονη αύξηση μεταξύ του 2006 και 2007, ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης φαίνεται να έχουν σταθεροποιηθεί. Η κομποστοποίηση φαίνεται να διαδραματίζει μικρό ρόλο στην Ελλάδα με όχι περισσότερο από το 2% των λιπασμάτων. Στην πραγματικότητα, δεν αναφέρθηκε κομποστοποίηση το 2003 και το 2004. Τόσο η κομποστοποίηση (σε μικρότερο βαθμό), όσο και η ανακύκλωση ενισχύθηκαν μετά την ίδρυση και λειτουργία δύο μεγάλων εργοστασίων σε δύο περιοχές της Ελλάδας το 2005-2006.
Φυσικά υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες αστικών στερεών αποβλήτων όπως είναι οικιακά, βιομηχανικά, εμπορικά, αστικές δραστηριότητες, δραστηριότητες κατασκευής, εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού και υγρών αποβλήτων. Η σύνθεση ανακύκλωσης στην Ελλάδα αποτελείται από διάλυση αποβλήτων (47%), ανακύκλωση χαρτιού (20%), ανακύκλωση πλαστικού (8,50%), ανακύκλωση μετάλλου (4.50%), ανακύκλωση γυαλιού (4,50%), άλλο (11,50%).
Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό για να γίνεται σωστά η ανακύκλωση των προϊόντων, να είναι κατανοητό ποιες συσκευασίες ανακυκλώνονται από κάθε κάδο ξεχωριστά.
Επεξήγηση Συμβόλων Ανακύκλωσης
Στη συνέχεια, ως επικίνδυνα απόβλητα, σχετικά με την ανακύκλωση, μπορούν να οριστούν τα απορρίμματα πετρελαίου και υγρών καυσίμων με 42%, τα προϊόντα που πλέον βρίσκονται εκτός λειτουργίας με 14,5% και τέλος τα απόβλητα από θερμικές διεργασίες, ιδιαίτερα από χάλυβα και αλουμίνιο. Όλα τα παραπάνω παρατηρούνται στην Αττική, τη Κεντρική Μακεδονία, τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία και τέλος σε μεγαλύτερο βαθμό στη Δυτική Ελλάδα.
Για τη καλύτερη δυνατή επίτευξη ανακύκλωσης των ειδών με βάση τους κανονισμούς και τις οδηγίες που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα πρέπει να προωθεί τη διαδικασία της ανακύκλωσης σε μεγάλο βαθμό. Ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης είναι υπεύθυνος για την εφαρμογή και τήρηση των κανονισμών της Ε.Ε. αναφορικά με την ανακύκλωση. Εν συνεχεία, κάθε δήμος ξεχωριστά είναι υπεύθυνος για την ανακύκλωση χαρτιού, πλαστικού, γυαλιού, μετάλλου, αλουμινίων και οργανικών προϊόντων. Το κράτος με τη σειρά του έχει την ευθύνη ανακύκλωσης μπαταριών, ενώ τέλος η ανακύκλωση παλιών οχημάτων και ηλεκτρονικών συσκευών βρίσκονται υπό την αιγίδα ιδιωτικών εταιριών.
Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί πως η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ 14 κρατών μελών της Ε.Ε. που κινδυνεύουν να χάσουν τον στόχο της ανακύκλωσης του 2020 κατά 50%, σύμφωνα με έκθεση που είχε δημοσιευτεί το 2018 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επικεντρώνοντας στο πόσο καλά εφαρμόζονται οι κανονισμοί της Ε.Ε. για τα απόβλητα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ενώ τον Νοέμβριο του 2019, η Ελλάδα και η Μάλτα κατατάσσονταν στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη διαχείριση αποβλήτων και την ανακύκλωση, σύμφωνα με στοιχεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων της βιομηχανίας, το 80% των σκουπιδιών πηγαίνει στους χώρους υγειονομικής ταφής, ενώ μόνο το 20% των ανακυκλώσιμων υλικών πρόκειται να ανακυκλωθούν. Τα στοιχεία αυτά είναι πολύ μακριά από το στόχο της ανακύκλωσης του 50% των αστικών αποβλήτων έως το 2020 που είχε θέσει η Ε.Ε. Η Ελλάδα έχει λάβει πενταετή παράταση (μέχρι το 2025) για την επίτευξη αυτού του στόχου. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί συνολική επένδυση ύψους 2,5 δισ. ευρώ για να αλλάξει η ζοφερή κατάσταση διαχείρισης των αποβλήτων στη χώρα.
Γίνεται αντιληπτό λοιπόν, πως η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμα, ώστε να φτάσει τα πρότυπα και τους κανονισμούς που ορίζει η Ε.Ε. για τη διαχείριση αποβλήτων και την ανακύκλωση.
Πηγές: Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, greeklawdigest.gr, see-industry.com
